Jarzmianki (Astrantia) znam od lat, znalazły się w moim ogrodzie dzięki dawnym holenderskim wojażom, zanim w Polsce można było je kupić. To wspaniałe byliny i dobre do towarzystwa dla innych roślin. Zasługują na miejsce w naszych ogrodach.

Delikatne, kuliste, a jednocześnie gwiazdkowate kwiatki, błyszczą niczym koraliki w broszkach. Mogą naprawdę zachwycić. Rozumiem więc genezę nazwy, pochodzi od łacińskiego słowa aster czyli gwiazda.

Te byliny (około 10 gatunków) można spotkać w naturze na górskich łąkach i pastwiskach, na leśnych, jasnych polanach, często nad strumieniami, bo takie miejsca im szczególnie pasują. W ogrodach są uprawiane od XVI wieku.

Charakterystyka jarzmianek

Rodzaj Astrantia należy do rodziny Apiaceae. Jarzmianki dziko występują w Europie i Azji Zachodniej oraz w południowej Europie (Pireneje, Karpaty i Bałkany), a także na Kaukazie. Znaturalizowały się także w Wielkiej Brytanii. Rosną także nielicznie w Polsce.

Osiągają od 45 do 60 cm wysokości. Podczas kwitnienia (od maja do października) łodyga kwiatowa wyrasta ponad liście, jest sztywna i wyprostowana. Na jej szczycie pojawiają się kwiatostany złożone w kształcie baldachu. O jego budowie można poczytać w opracowaniach naukowych, jest dość skomplikowane. W każdym razie te najwyżej położone wyglądają jak nastroszone koraliki.

Jarzmianki występują w różnych kolorach. Hodowlane odmiany mogą być kremowe, różowe, bordowe, a nawet czerwono-fioletowe. Kwiaty utrzymują się długo.

Dodatkowym atutem są atrakcyjne, ciemnozielone, błyszczące, ząbkowane liście. Zarówno liście odziomkowe, jak i łodygowe umieszczone są na długich ogonkach. Wyglądają jak woskowane. Poznałam także odmianę o liściach biało i żółto nakrapianych.

Są mrozoodporne i dość długowieczne.

Warunki uprawy i pielęgnacja

Jarzmianki lubią rosnąć na rabatach mieszanych, doskonale się czują zarówno w słońcu, jak i w cieniu, ważne aby gleba nigdy nie była sucha. Lubią stałą wilgotność i żyzną glebę, słońce i cień, są uniwersalne pod tym względem.

Planując ich posadzenie, wybierzmy sporo ziemi, a teren przekopmy z dobrze rozłożonym kompostem. Lubią pH zasadowe. W takim miejscu będą dobrze się rozwijały. Podlewanie jest konieczne. Pożądane jest ściółkowanie.

Po kwitnieniu rośliny trzeba przyciąć blisko ziemi, wtedy nie stracą na urodzie i wytworzą nowe, świeże liście. Chyba, że chcemy pozyskać nasiona, wtedy kwiaty zostawiamy.

Rozmnażanie

Astrantia jest rośliną owadopylną, głównie zapylaną przez chrząszcze. Wabi owady zapylające. Często sama się wysiewa. Sygnałem do zbioru są widoczne, prawie wysypujące się nasiona. Pod spód trzeba podłożyć torebkę i przechylić kwiatostan. Wtedy nasiona łatwo się wysypią.

Jednak opinie ogrodników są podzielone. Większość uważa, że rozmnażanie przez nasiona nie jest wcale łatwe. Nasiona muszą być bardzo świeże.

Gdy po wysianiu nie kiełkują, naczynia z wysiewami należy umieścić w chłodnym miejscu, aby przerwać ich stan spoczynku. Następnie przenieść do ciepłego miejsca, gdy tylko pojawią się pierwsze liście.

Jednak łatwość krzyżowania się odmian i trudność w utrzymaniu czystości odmianowej, powoduje duży kłopot i może nie zadowolić wymagających ogrodników. Nasion nie wytwarza odmiana 'Shaggy' i 'Buckland'.

Puste kwiatostany zostawiamy na roślinach, będą zdobiły jesienią i zimą oraz delikatnie szeleściły na wietrze.

Najpopularniejsze gatunki i odmiany:

Najbardziej znane są Astrantia major var. involucrata, Astrantia major, Astrantia caucasica. Najpopularniejsze odmiany mają ciekawe kolory. Ciemnobordowe kwiaty ma m.in. 'Ruby Wedding', 'Hadspen Blood', 'Shaggy'. 'Glebe Cottage Crimson' ma równie wspaniałe, ale jaśniejsze kwiaty. Największym jej walorem są bardzo ciemne, prawie czarne łodygi.

Miłośnicy najjaśniejszych jarzmianek także znajdą coś dla siebie. Najpierw wymienię zupełnie jasną i z liści i z kwiatów. Mam na myśli odmianę 'Sunningdale Variegated' o zielono-kremowych liściach. Wygląda bardzo oryginalnie i rozjaśni cienistą rabatę pod krzewami lub w cieniu. 'Madeleine' jest prawie zielona, 'Orlando' zupełnie biała, 'Super Star' jeszcze bielsza, 'Star of Royals' biała z różowym spodem.

Różowe jarzmianki nie są w przewadze. Odmiana 'Buckland' jest doceniana przez ogrodników, bo ma zielonkawo-różowe kwiatostany. Bladoróżowa jest 'Hidcote Shaggy Hybrid'. Odmiana 'Roma' jest dobra do cienia i ma atrakcyjny, mocno różowy kolor. Kwitnie od czerwca do września.

Największym powodzeniem cieszą się kwiaty najciemniejsze, np. odmiana 'Claret' ma fioletowo-bordowe kwiaty. Podobna jest 'Ruby Wedding'. Mnie spodobała się 'Moulin Rouge'.

Choroby i szkodniki

Astrantia nie jest specjalnie atakowana przez szkodniki, jest nawet znana jako roślina odstraszająca ślimaki, stąd pożądane jest jej sadzenie w pobliżu host, które ślimaki uwielbiają.

Zastosowanie jarzmianek

Jarzmianki wyglądają bardzo naturalnie, można je więc sadzić w naturalistycznych założeniach krajobrazowych. Najlepiej się prezentują w dużych grupach. Można je łączyć z turzycami i trawami, hostami i wilczomleczami, nie ma chyba bylin, do których by nie pasowały.

W ogrodach angielskich zauważyłam jeszcze inne niezawodne towarzystwo. Wymienię tutaj m.in. szałwie (Salvia), dzwonki (Campanula), trawy rozplenice (Pennisetum), werbenę patagońską (Verbena bonariensis) i pysznogłówkę (Monarda).

Znam nawet zestawienie z brązowym fenkułem. To propozycja nowoczesna i mało znana.

Oczywiście, jak wcześniej wspomniałam, jarzmianka jest niekwestionowaną kandydatką na brzegi strumieni i zbiorników wodnych. Ciemne kolory, odbijając się wodzie, dodadzą świeżego blasku.

Podjęto także próby dekorowania ogrodu jarzmiankami w doniczkach, co się nawet udaje. Trzeba tylko systematycznie je podlewać. Stosuje się też kwiatostany jarzmianki w suszonych bukietach i jako kwiat cięty.

Fot. Danuta Młoźniak - Gardenarium