Szybki wzrost drzew liściastych, w tym grabu (Carpinus betulus), buka (Fagus sylvatica), lipy (Tilia) oraz kilku innych nieco mniej popularnych drzew sprawia, że to idealne rośliny do tworzenia dużych elementów konstrukcyjnych w ogrodzie, znanych powszechnie jako "zielona architektura".

Zaliczamy do niż strzyżone żywopłoty, przegrody, labirynty, zielone altany, szpalery i tunele. Są potrzebne do wydzielenia spokojnych, osłoniętych od wiatru zakątków, stworzenia gęstej, chroniącej przez hałasem i kurzem ściany, utworzenia w słonecznym ogrodzie chłodnej altany, urokliwego przejścia do innej części ogrodu, a także dla ozdoby, jako spokojne i równe tło dla roślin kolorowych i kwitnących.

Ogród chroniony żywopłotem będzie miał stabilny mikroklimat i doskonałą ochronę przed mroźnymi wiatrami. Stałe struktury takie jak ogrodzenia i ściany utrudniają przepływ powietrza, powodując jeszcze większe turbulencje, a żywopłoty dzięki filtrowaniu i zmniejszeniu prędkości wiatru, spowodują lepsze warunki dla pozostałych roślin.

Mogą być również wykorzystane w celu zapewnienia ochrony przed palącym słońcem. Wiele dobrze pomyślanych projektów ogrodów przewiduje strefy cienia, aby zapewnić kontrast i umożliwić wzrost roślinom wymagającym cienia.

Dobrze przygotowany wewnętrzny podział ogrodu na strefy może wnieść cenny wkład do projektowania ogrodu. Wydzieli oddzielne "pomieszczenia" lub osie widokowe dla rzeźb lub atrakcyjnych widoków, które mogą być wewnątrz lub poza ogrodem. Wewnętrzne podziały sprawią, że ogród każdej wielkości wyda się większy.

Każda odrębna strefa pozwoli na użycie różnych grup roślin, kolekcji lub schematu kolorów. W całym ogrodzie nie można zobaczyć wszystkiego z jednego punktu, co zachęci gości do poznawania dalszych miejsc ukrytych za przegrodami, zwłaszcza gdy przejścia lub łuki są włączone w żywopłoty, dając przedsmak tego, co zobaczymy poza nimi.

Zielone kształty - łuki

Większość topiarów w kształcie łuków są tworzone w szkółkach przez kilka-kilkunaście lat. To żmudny proces, bo rośliny trzeba przywiązywać do ocynkowanej konstrukcji stalowej, która powinna pozostać na drzewie aż do pierwszych lat po posadzeniu w docelowym miejscu. Aby ukryć nieestetyczny drut, można go pomalować na zielono lub brązowo. Najlepsze rośliny na łuki to grab, buk (drzewa) i wisteria (pnącze). Łuki powinny mieć odpowiednią wysokość, w większości jest to 210 cm wysokości na 200 cm szerokości lub 260 cm na 280 cm.

Kostki lub płaskie szpalery na pniu

Takie kształty są stosowane jako atrakcyjne, wysokie żywopłoty i przegrody. Pięknie będą także wyglądały posadzone w dość dużych odległościach od siebie, jako ciąg powtarzających się elementów o jednakowym wyglądzie i wysokości. Drzewa te mają równe i proste pnie o wysokości 180 - 220 cm, a pożądany obwód pnia wynosi powyżej 18 cm. W zależności od wieku drzewa, kostki lub szpalery mogą być dostarczane w różnych rozmiarach, oczywiście starsze drzewa mają większe rozmiary.

Drzewa - parasole

Parasole są produkowane do ogrodów, aby stworzyć cień w miejscach, gdzie są ustawione meble wypoczynkowe, zwłaszcza ławki. Można je sadzić po rogach kwadratowego placyku, wtedy utworzą zielony, płaski dach. To najpiękniejsza altana, jaką tylko można sobie wyobrazić, po prostu nie ma sobie równych. To alternatywa dla płóciennych parasoli, dużo lepsze rozwiązanie, bo daje większe poczucie bliskiej obecności ogrodu. Zieleń "wisi" nam nad głową, gdy siedzimy sobie przy stole lub na ławce.

Labirynty

Labirynty mają swoje korzenie we włoskim renesansie, trend ten trafił do Niemiec, Francji i potem do Wielkiej Brytanii. Labirynt to plątanina zagadkowych korytarzy i przejść, gdzie idąc drogą mamy tylko jedno prawidłowe wyjście. Ten rodzaj ogrodowych "konstrukcji" nadaje się tylko do dużych ogrodów. Ich wykonanie pochłania też duże koszty. Jednak przyznam, że są bardzo atrakcyjne.

Tunele

Tunele z roślin tworzone są latami i wymagają stabilnych konstrukcji metalowych lub drewnianych. Powinny mieć co najmniej 3 m wysokości, ale z reguły są to wielkie "budowle" i dużo wyższe niż 3 metry. Głównym drzewem do ich tworzenia jest grab.

Żywopłoty

Żywopłoty, ogrodzenia i ściany mogą wszystkie służyć podobnym celom. Jest to wytyczenie i utrzymanie granic ogrodu lub jego części, zapewnienie większego poczucia prywatności. Żywopłoty zmniejszają siłę wiatru filtrując go, dają solidną zaporę i powodują większe zawirowania. Żywopłoty kolczaste zapewniają bezpieczeństwo.

Dobrze utrzymany żywopłot będzie istniał latami, chroniąc nas od szkodliwych wpływów, dając prywatność, a także zapewniając zwierzętom schronienie i pożywienie. To także ważna rola w ogrodowym ekosystemie.

Zielone żywopłoty to najważniejsza część szkółkarskiej produkcji. Istnieje wiele rodzajów żywych zabezpieczeń służących różnym celom, ale jak i na co się zdecydować ? Jakie uwarunkowania wziąć pod uwagę ? Z tym dylematem spotykamy się urządzając swój ogród.

Dalsze informacje w tym artykule mogą pomóc w trafnym wyborze.

Nasłonecznienie i gleba

Nowo sadzone drzewa będą potrzebowały do rozwoju przyjaznego środowiska. Większość będzie rosła w przeciętnej glebie, ale niektóre wymagają specyficznych warunków, np. buk nienawidzi bagiennych, mokrych gleb, ognik szkarłatny wymarznie na wietrznym miejscu, a tak chętnie używany ligustr o żółtych liściach może w ogóle wymarznąć.

Wysokość żywopłotu

Przed decyzją o zakupie wykonujemy szczegółową analizę naszych potrzeb, zakładamy odpowiednie zakresy wysokości, aby móc dokonać prawidłowego wyboru. Tam, gdzie mamy tylko zrobić niski ekran jako tło dla roślin, nie sadzimy osiągających znaczne wysokości drzew i odwrotnie. Tam, gdzie chcemy się na kilka metrów wysłonić, nie posadzimy zbyt niskich okazów. Bierzemy też pod uwagę siłę wzrostu.

Szybko rosnące żywopłoty dadzą nam efekt w krótkim czasie, jednak ich konserwacja czyli głównie cięcie, przysporzy nam dużych kłopotów, bo będzie wymagana częsta interwencja. To jest główny argument decydujący o wyborze.

Korzenie powodujące uszkodzenia

Niektóre gatunki mają duży potencjał w tym zakresie i bardziej energicznie rosnące mogą uszkodzić rury kanalizacyjne, drogi dojazdowe, a nawet fundamenty ogrodzenia lub domu. Poradźmy się zatem przed zakupem zaprzyjaźnionego szkółkarza.

Budżet

To, ile możemy przeznaczyć na zakup żywopłotu, ma niebagatelną rolę. Jedne rośliny są droższe, inne tańsze. Z reguły zwarte żywopłoty są i tak tańsze niż solidne ogrodzenia i stanowią zdecydowanie najpraktyczniejszy sposób oznakowania granic swojej działki. W Polsce praktycznie nie ma zwyczaju sadzenia tylko samych żywopłotów, dlatego też polecam wykonywanie tanich ogrodzeń na korzyść możliwości posadzenia dobrego żywopłotu.

Spełniają one funkcję ogrodzenia, ale co bardziej istotne, mają duże znaczenie w sensie ekologii. Ponadto ich wartości zdobnicze są nie do porównania. Także kwestia bezpieczeństwa ma swój udział. Np. * Pyracantha* (ognik) wraz z berberysem i dzikimi różami będzie dzięki kolcom najlepszą ochroną przed niepożądanymi gośćmi. Płot można przeskoczyć, ale kolczastego żywopłotu już nie.

Dobre gatunki liściaste

Istnieje spora grupa drzew i krzewów żywopłotowych o różnych kolorach liści. Najpopularniejsze to:

• Buk (Fagus sylvatica) - doskonały na żywopłoty i konstrukcje, ponieważ tworzy gęstą masę zielonych lub purpurowych liści, które jesienią zmieniają kolor na miedziany i utrzymują się zimą. Doskonała alternatywa dla żywopłotów iglastych. Ma stosunkowo szybki wzrost, na poziomie około 30-60cm rocznie. Buk lubi słońce lub półcień i rośnie dobrze prawie na każdej glebie dobrze zdrenowanej (kwaśnej lub zasadowej), nie nadaje się jedynie na ciężką glinę lub w miejscach wilgotnych, gdzie bardziej polecam grab. Mimo, że nadaje się do wietrznych miejsc, to jednak zimą może stracić liście w okolicach narażonych na bardzo silne, mroźne wiatry. Z buka tworzy się formalne żywopłoty, gdyż dobrze się zagęszcza po cięciu.

• Grab (Carpinus betulus) - jest podobny do buka, ale jego liście nie są tak gładkie, a bardziej szorstkie i mają głębsze żyłki. Może rosnąć nawet na mniej zasobnych glebach i w miejscach narażonych na wysuszające wiatry. . Drzewo tolerancyjne na cień. Utrzymuje liście zimą i przybiera barwę beżowo-brązową. Lubi słońce ale też półcień i wilgotniejsze gleby niż buk. Tworzy jasnozielone ściany od późnej wiosny aż do jesieni, wytwarzając skrzydlate owoce stanowiące pokarm dla dzikich zwierząt. Jest łatwy w pielęgnacji i utrzymaniu schludnego wyglądu.

• Lipa (Tilia) nadaje się na wysokie żywopłoty. Jest łatwa w pielęgnacji, bo jej drewno jest bardzo miękkie i łatwo się docina. To idealne rozwiązanie dla średniej wielkości ogrodu ze względu na wolniejsze tempo wzrostu i fantastyczna alternatywa dla tradycyjnych ogrodzeń. Lipy w żywopłotach w rzeczywistości nie wytwarzają owoców. Na żywopłoty nadają się Tilia platyphyllos, Tilia euchlora, Tilia europaea 'Pallida' i Tilia cordata.

• Ambrowiec (Liquidambar) - to drzewo znane u nas od niedawna, z dłoniastymi, ciemnozielonymi liśćmi, które przepięknie się przebarwiają jesienią na bordowo-fioletowo. Jego korzenie znacznie się rozrastają, a więc potrzebuje dużo miejsca.

Z pozostałych wymienię drzewa: klon polny, śliwę wiśniową, śliwę dziecięcą i krzewy: ligustr, laurowiśnię, ostrokrzew, różę pomarszczoną, irgę błyszczącą, ognik szkarłatny, berberys, dereń, tawuły, kalinę, tarninę.

Gęstość sadzenia

Wyrażenie "czas to pieniądz" jest przy temacie gęstości sadzenia jak najbardziej na miejscu. Jeśli nasz budżet jest wystarczający, aby osiągnąć docelowy cel w krótkim czasie sadzimy albo gęsto, albo duże rośliny. Od kilku lat zaobserwowałam także dostępność gotowych żywopłotów sadzonych w podłużnych skrzynkach, gęstych i już przyciętych. To duże udogodnienie dla niecierpliwych i zamożnych. Dla osób dysponujących mniejszą kwotą dostępne są zarówno małe jak i większe okazy.

Aby ustalić ile sadzonek posadzić na jeden metr bieżący, najlepszym sposobem jest ustawienie ich obok siebie na próbę i policzenie. Średnio przyjmuje się, że żywopłoty powinny być z definicji gęste, a więc rośliny ustawiamy jedna przy drugiej (5-7 szt. na m.b). Najtańsza będzie uprawa własnych sadzonek, ale wiąże się to ze znacznym nakładem pracy.

Także przygotowanie gleby dla żywopłotu w miejscu docelowym będzie miało istotne znaczenie. Małe sadzonki w słabej glebie i skąpo podlewane nie mają szans. Najlepsze są takie o wysokości od 1 do 2 metrów i one nie będą wymagały aż tak solidnego przygotowania gleby. Krzewy z gołym korzeniem sadzimy w stanie bezlistnym, albo wczesną wiosną albo w październiku. Krzewy pojemnikowane możemy sadzić przez cały rok, kiedy tylko nie ma mrozu.

Pielęgnacja żywopłotów liściastych strzyżonych

Sadząc rośliny powinniśmy wykopać rów i zaprawić go kompostem lub dobrą ziemią ogrodniczą. Po posadzeniu podlewamy, odchwaszczamy i ściółkujemy. Najbardziej istotnym zabiegiem w prawidłowym utrzymaniu żywopłotu przez wiele lat jest cięcie.

Pierwsze cięcie wykonujemy po posadzeniu na wysokości około 40 cm od poziomu gruntu. Warto wiedzieć, że większość roślin żywopłotowych ma pokrój wzniesiony, dlatego trzeba je zachęcić do rozgałęziania i wypuszczania pędów bocznych poprzez przycinanie przewodnika.

W następnym roku wczesną wiosną rozpoczynamy formowanie żywopłotu. Podstawa powinna być szersza niż góra, ponieważ w przeciwnym wypadku żywopłot mógłby się odkształcić. Ściany nie powinny być całkiem pionowe, a lekko pod kątem. Jeśli tniemy boki pionowo, góra będzie cieniować dół.

W czerwcu wykonujemy drugie cięcie. Po cięciu stosujemy nawożenie, podlewanie i ściółkowanie. Częstotliwość przycinania zależy od rodzaju krzewu i pożądanego stopnia schludności, jaki sobie założyliśmy.

Żywopłoty graniczne mogą być strzyżone (przeważnie wykonane z jednego gatunku) lub swobodnie rosnące (możliwe mieszanie gatunków roślin), stanowiące mniej formalne wykończenie. Żywopłoty formalne z reguły nie mają możliwości zakwitnąć, natomiast nieformalne często mają długi okres kwitnienia, jeśli zostały wykonane z kwitnących krzewów typu Spirea, Philadelphus czy Weigela.

Najbardziej przyjazne dla przyrody są rodzime krzewy, zwłaszcza owocujące, szerokie i gęste. Można je zaplanować tak, aby były ozdobne przez cały rok.

Odmładzanie zaniedbanego żywopłotu

Jeśli mamy stary, przerośnięty żywopłot można go łatwo doprowadzić do porządku. Rozkładamy ten zabieg na dwa sezony. Podczas próby drastyczne cięcia, najpierw zajmujemy się tylko jedną stroną. Należy obficie nawozić rośliny zarówno przed- jak i po zabiegu. Z jednej strony tniemy wszystkie gałęzie na odległość około 10 cm od głównego pnia, podczas gdy z drugiej skracamy tylko o 1/3 długości. Kształtujemy tak, aby żywopłot zwężał się ku górze. W następnym sezonie odwracamy stronę. Tym sposobem zachęcamy do wytwarzanie dużej ilości odgałęzień stopniowo. Roślinom jest wtedy łatwiej zregenerować się.

Narzędzia do cięcia żywopłotów

Tradycyjne nożyce szpalerowe są najlepszym znanym narzędziem do przycinania. Ręczne pozwolą na precyzyjne i bezpieczne cięcie niższych żywopłotów. Są ciche i nie łamią ani nie rozrywają gałązek. W przypadku wysokich żywopłotów trzeba użyć narzędzi elektrycznych lub spalinowych, nawet na wysięgniku. Takie nożyce sporo kosztują, jednak ich wygoda jest nieoceniona. Mają jednak wadę - często miażdżą gałązki. Grubsze konary usuwamy przy pomocy sekatorów dwuręcznych z długimi rękojeściami, a cieńsze dotną zwykłe sekatory ręczne. Ważna rada: narzędzia ogrodnicze powinny być ostre.

Fot. Danuta Młoźniak - Gardenarium