Zioła są ważne w życiu człowieka z różnych względów. Nawet często nie zdajemy sobie sprawy, jak ważne. Podróżując po Anglii widuję różne ogrody ziołowe, z pomysłem wydzielone pośród ogromu nasadzeń w wielkich ogrodach pokazowych. W tym roku także zobaczyłam kilka takich ogródków.

Ogród ziołowy w Wisley RHS Garden w Surrey w Anglii (plan ogrodu), został zaprojektowany przez Lucy Huntingdon i otwarty w lipcu 2003 roku. Typowano, że ogród ten odwiedzi rocznie 650.000 osób! Podczas otwarcia ogrodu zachwycano się pięknym wzorem. W środku okrąg, a wokół niego system różnych kształtów poprzecinanych ścieżkami. Bardzo efektowny wzór, który pokazuje, że ogródka ziołowego nie można zaprojektować w zwykły sposób.

Jeśli będzie dobrze przemyślany - stanie się atrakcyjnym fragmentem większego założenia. Była to jedna z moich ulubionych części ogrodu podczas zwiedzania w tym roku.

System nasadzeń został zaprojektowany wg kategorii: zioła niebezpieczne, kulinarne, kosmetyczne, odstraszające owady oraz lecznicze i apteczne. Układ ogrodu pozwala na łatwy dostęp do zbioru ziół. Trzeba o tym pamiętać, zwłaszcza przy projektowaniu ogródka kuchennego, aby łatwo można było zebrać kilka świeżych gałązek lub listków, potrzebnych do przyprawienia naszych potraw.

Rośliny niebezpieczne (Hazardous Plants)

Są to rośliny, z których wiele stosuje się jako zioła. Mogą one stanowić zagrożenie w ogrodzie ponieważ są trujące, tak jak tojad (Aconitum species) lub powodują podrażnienia skóry, kiedy się je dotyka, tak jak "zioło łaski" - ruta (Ruta chalepensis). Często sadząc cokolwiek w ogrodzie nie zdajemy sobie sprawy, jak wiele roślin jest trujących, nie mówiąc już o trujących kwiatach. Niektóre trujące rośliny są dobrze znane, na przykład szczodrzeniec z pięknym - ale zabójczymi - żółtymi kwiatami, a niektóre są oczywiste, np. wilcza jagoda, trujący bluszcz czy znany cis. Z kwiatów trujące są narcyzy żonkile lub jaskry. Lista tych roślin byłaby zbyt długa jak na ten artykuł, więc odsyłam na nasze forum, gdzie stworzyliśmy tematyczny wątek.

Złota zasada jest taka: Uczyć dzieci, aby nigdy nie jadły żadnych kwiatów, owoców lub roślin bez nadzoru dorosłych i myć ręce po powrocie z zewnątrz. Potem możemy rozpocząć naukę rozpoznawania roślin trujących i jadalnych. Te pierwsze możemy oznaczyć w ogrodzie tabliczką ze znakiem czaszki i skrzyżowanych piszczeli. Jednym ze sprzymierzeńców w rozpoznawaniu roślin trujących jest gorzki smak, a nie zawsze cała roślina jest trująca. Np. rabarbar. Jego łodygi są jadalne, natomiast liście bardzo toksyczne (używane jako trutki na szczury) lub narcyz - jego kwiaty są nieszkodliwe, a cebule trujące i mogą spowodować rozstrój żołądka.

Zioła kulinarne (Culinary Herbs)

W Wisley posadzono stare i lubiane, jak mięta (Mentha species), czosnek (Allium schoenoprasum) i szałwia (Salvia officinalis) zmieszane z rzadziej używanymi roślinami takimi jak szczaw (Rumex species) czy lubczyk ogrodowy (Leviscitum officinale). Znajdują się one w centrum ogródka ziołowego. Używane są w celu wydobycia smaków poszczególnych potraw.

Na całym świecie różne kuchnie regionalne przyjęły różne zioła jako swoje "narodowe" np. Włosi przyjęli oregano, kucharze śródziemnomorscy rozmaryn, a Ameryka ostrą paprykę chili. Korzystanie ze świeżych ziół w ogrodzie jest zdecydowanie ostateczną i cenną nagrodą za ciężką pracę ogrodnika, a wędrówki po ogrodach i zbieranie ziół, które podkreślą smak posiłku wieczorem, staje się rutyną dla wielu z nas.

Zioła apteczne (Apothecary Herbs)

Te zioła były używane przez aptekarzy w XVI i XVII wieku w celu leczenia chorób. Zwróćcie uwagę na nazwę gatunkową tych roślin, słowo "officinalis", które wskazuje na to, że były one wymienione w kodeksie aptecznym (farmakopei) w tamtym okresie. Wiele z nich jest stosowanych po dziś dzień, ze względu na swoje właściwości lecznicze, tak jak np. melisa (Melissa officinalis) i wiele innych.

Zioła lekarskie (Medicinal Herbs)

Wszyscy wiemy, że natura ma wiele tajemnic. Jednak już od czasów starożytnych człowiek nauczył się niektóre z nich wykorzystywać. Do najbardziej przydatnych należały te, związane z roślinami leczniczymi, pomagającymi wyleczyć lub złagodzić choroby i cierpienia ludzi.

W tej sekcji przedstawiono częściową listę roślin leczniczych (indeks ziół) używanych do celów medycznych. Wystarczy przeczytać dokładniej o różnych roślinach leczniczych, aby dowiedzieć się więcej o nich samych i ich działaniu. Trzy małe rabaty obsadzone są wieloma ziołami używanymi dziś do przygotowywania produktów leczniczych, między innymi wiesiołek (Oenothera species) i wrotycz maruna (Tanacetum parthenicum).

Rośliny lecznicze zawsze były uważane za zdrowe źródło życia dla wszystkich ludzi. Terapeutyczne właściwości medycznych roślin są bardzo użyteczne w leczeniu różnych chorób i skorzystanie z ich właściwości jest w 100% naturalne. Zwłaszcza, że w dzisiejszych czasach ludzie są bombardowani tysiącami niezdrowych produktów, poziom wrażliwości chorób na antybiotyki jest bardzo niski, dlatego korzystanie z roślin leczniczych może stanowić w dzisiejszych czasach najlepsze rozwiązanie.

Zioła z Chin i Ameryki Północnej (North American and Chinese Herbs)

Obok ziół aptecznych znajdują się tutaj niektóre krajowe rośliny Chin i Ameryki Północnej. Oba te kraje łączy długa historia stosowania roślin w medycynie. Najbardziej znany jest korzeń żeń-szenia, miłorząb (Ginkgo biloba), Althaea rosea, Camellia japonica, Koelreutaria paniculata, Drzewo Życia (Ailanthus altissima), Lagerstroemia indica, Lycium chinense, Gardenia jasminoides, Lonicera japonica, Ailanthus altissima, Pueraria lobata, Platycodon grandiflorum, Belamcanda chinensis, Eleutherococcus senticosus, Forsythia suspensa, Houttuynia cordata, Pueraria lobata.

Chiny znane są z najbogatszej flory leczniczej niż jakakolwiek inna umiarkowana część klimatu świata, zwane są "matką ogrodów". Chińczycy używają około 5000 gatunków roślin jako lekarstwo. Dla porównania, w Ameryce używa się ich około 3000.

Ogródek potpourri (The Potpourri Garden)

Te dwie rabaty obsadzone są szeroką gamą roślin, które mogą być używane do przygotowania pachnącej słodko mieszanki suszonych roślin. Niektóre z nich używane są ze względu na swoje aromatyczne liście, inne ze względu na woń i kolor suszonych kwiatów.

Ludzie używali aromatycznych roślin od wieków. Egipcjanie palili suche bukiety roślin aromatycznych w swoich domach, rozsypywali aromatyczne liście. Pobożni biblijni faryzeusze zdobili świątynie miętą ("słodki zapach przed Panem"). Nasz klimat pozwala nam także uprawiać takie rośliny przez większość miesięcy, zrywać je i suszyć do tych celów. Możemy przedłużyć ich aromat poprzez potpourri.

Potpourri jest mieszaniną suszonych, pachnących części roślin (w tym kwiatów, liści, nasion, łodyg i korzeni). Podstawą potpourri są olejki aromatyczne znajdujące się w roślinie. Zbieramy je rano, jak rosa wyschnie. Po zbiorach, suche części roślin suszymy w ciepłym, przewiewnym, suchym pomieszczeniu albo przez powieszenie z dala od bezpośredniego światła słonecznego lub poprzez umieszczenie pojedynczej warstwy części roślin na plastikowym stojaku (suszenie płaskie). Unikamy nadmiernej ilości, aby nie pojawiła się pleśń - wróg potpourri. Naturalne suszenie powietrzem w szybkim tempie jest najlepsze. Suszenie wysoką temperaturą może spowodować utratę olejków aromatycznych.

Są dwa rodzaje potpourri - suche i wilgotne. Najczęściej stosowana metoda sucha jest szybsza i łatwiejsza, ale potpourri nie trwa tak długo. Obie metody wymagają "utrwalenia", które jest odpowiedzialne za pochłanianie olejów aromatycznych i powolne ich uwalnianie. Służy do tego sól kuchenna, drobno zmielone kłącze irysa, tatarak i ambra, dostępne w aptekach i sklepach zielarskich.

Potpourri przechowujemy w szczelnym pojemniku, potrząsamy codziennie, aby zapewnić dobry kontakt pomiędzy "utrwalaczem" a utrwalanymi roślinami. Trwa to od 4 do 6 tygodni, Potem eksponujemy potpourri w ładnym woreczku, miseczce lub pojemniku.

Polecane rośliny i ich części:

Kwiaty: ostróżek, róż, chabrów, nagietków, czarnuszki, piwonii, rumianków. groszku pachnącego, hyzopu, bergamotki, zatrwianu, jaśminowca, wiciokrzewu, lipy.

Kwiaty i liście: bylica, tymianek, szałwia, rozmaryn, bazylia, krwawnik pospolity, lawenda, pachnące odmiany geranium, mięta, majeranek, werbena, anyż, koper włoski.

Owoce: róży, jagody głogu, jałowca, skórka grejpfruta i pomarańczy, jabłka.

Zioła kosmetyczne (Cosmetic Herbs)

Już w czasach romańskich zioła były używane po to, aby upiększyć ciało. Dziś wiele z nich jest wciąż obecnych, tak jak rozmaryn lekarski (Rosmarinum officinalis) - w szamponach do włosów, lawenda (Lavandula species) - w płynach do kąpieli i nagietek lekarski (Calendula officinalis) - w kremach do twarzy.

Zioła i przyprawy były używane w utrzymaniu i dla poprawy piękna ciała ludzkiego od dawna. Weźmy na przykład drzewo sandałowe, kurkuma do pielęgnacji skóry, henna do barwienia włosów, naturalne olejki do perfumowania ciała. Istnieje bardzo długa lista roślin używanych w kosmetologii.

Tymiankowy trawnik (Thyme Lawn)

Przedstawia wiele ziół ogrodowych, zawiera zarówno lekarskie jak i kulinarne odmiany tymianku, a także macierzankę piaskową, sadzoną głównie ze względu na jej woń. Takie dywany wyglądają niezwykle malowniczo i kolorowo. Mogą zastępować w ogrodzie (w suchych miejscach) zwykły trawnik.

Taki dywan łatwo założyć. Przygotowujemy teren likwidując trawnik dokładnie. Przekopujemy i wybieramy darń. Odczekujemy, aby pozostałości traw wzeszły. Potem ponownie pielemy, wzbogacamy w kompost lub nie i sadzimy gęsto różne gatunki macierzanek (Thymus) tworząc kolorowy wzór niczym gobelin (około 15 sztuk na 1 m2). Podlewamy i pielemy w początkowym okresie systematycznie. W następnych latach podlewanie nie jest już konieczne, wystarczą opady atmosferyczne, konieczne jest tylko usuwanie chwastów, które się wysiały.

Po takim "trawniku" można niezbyt często chodzić. Uwalnia się wtedy wspaniały aromat. Z macierzanek robimy także tymainkowe ławki do siedzenia, coś na kształt średniowiecznych ławek darniowych.

Zioła odstraszające owady (Insect Repellent Herbs)

Niektóre zioła już dawno temu zostały zauważone z powodu ich właściwości odstraszających owady. Obsypywano nimi podłogi i rozkładano je w przechowalniach tkanin aby odstraszyć mole ubraniowe. Bylica boże drzewko (Artemisia abrotanum) jest szczególnie skuteczna w tym celu.

Uprawa własnych roślin odstraszających szkodniki to wspaniała okazja, aby cieszyć się zdrowymi roślinami w ogrodzie. Takie zioła zawierają specyficzne właściwości. Przy wyborze ziół, należy wybierać takie, które zawierają fenole, napthalene. Dobre są złocienie i geranium.

Wszystkie te składniki są replikowane syntetycznie w bardzo wielu dostępnych na rynku produktach, które mają za zadanie odstraszać szkodniki.

Odstraszacze szkodników: piołun (Artemisia), odstrasza ćmy, ślimaki, ruta (Ruta graveolens) - pchły, chrząszcze, koty, złocienie, wrotycz - mole, muchy, mrówki, myszy, komary, karaluchy , roztocza i pluskwy. Lawenda - odstrasza muchy, pchły. Santolina ma najsilniejsze właściwości odstraszające owady i może być mieszana z lawendą.

Mięta - odstrasza muchy, pchły, myszy, szczury i mrówki, kocimiętka - komary, tymianek - owady, a także pomaga w zapobieganiu stęchłego zapachu, wykorzystanie w saszetkach. Bazylia działa na ćmy i komary w pobliżu zewnętrznych tarasów, gdzie chcemy jadać posiłki.

Każdy z nas uwielbia smak świeżych ziół, a najprostsza ich uprawa we własnym ogrodzie sprawi nam tyle przyjemności, że warto zastanowić się nad większym założeniem ogrodowym, nie tylko w doniczkach. Może mój artykuł podsunie Wam jakieś pomysły na ziołowe ogródki. Polecam szczególnie pietruszkę, tymianek, oregano i szczypiorek. To najłatwiejsze zioła do uprawy dla początkujących ogrodników.

Fot. Danuta Młoźniak - Gardenarium

Wszystkie artykuły o RHS Wisley Gardens Wisley Gardens 2010, Wisley w maju 2011, Ziołowy ogródek w Wisley, Wisley w maju 2012,